DUBBEL PORTRET
voor meer: www.tiemens.info
Al is geportretteerd worden door een tekenaar dan wel geen alledaags gebeuren, uitzonderlijk is het nog niet. Twee maal geportretteerd worden zal al minder vaak voorkomen, zeker wanneer dat door dezelfde tekenaar geschiedt. Zonder meer uniek wordt het echter, wanneer tussen het ontstaan van beide portretten ook nog eens een tijdsverloop van meer dan 53 jaar ligt. Schrijver dezes mocht het genoegen smaken nauw bij zo'n unieke gebeurtenis betrokken te zijn. Het verhaal er achter is echter minstens zo bijzonder.
In Arnhem en Schaarsbergen
We schrijven april 1944.
Het was niet meer verantwoord om de joodse tweelingzusjes Rosalie en Sonja Overste (geb. 23.08.1926) uit Amsterdam, nog langer op hun onderduikadres in Zetten te laten verblijven. Hun ware identiteit dreigde algemeen bekend te worden, met alle risico's vandien. Waarschijnlijk door toedoen van Dr. P('Piet').G. Kunst, geboren en getogen Arnhemmer, jeugdvriend van mijn ouders en in die tijd gereformeerd predikant in Amsterdam, werden voor beide zeventienjarige meisjes nieuwe onderduikadressen gevonden. Sonja vond onderdak bij mijn grootouders, H.J. Tiemens (architect) en W.S. Tiemens-Otto die in het huis Koningstraat nr. 31 woonden. Om veiligheidsredenen werd haar naam veranderd in 'Rie Overstee'. Haar zusje Rosalie werd opgenomen in het gezin van mijn ouders, H.J. Tiemens (makelaar) en J.G. Tiemens-Meijnhardt. In dit gezin was ik juist de maand ervoor als vijfde zoon verwelkomd. Wij woonden in Schaarsbergen op het adres Kemperbergerweg nr. 35.
Rosalie ging voortaan als 'Coby Overstee' door het leven. Zij was een zeer getalenteerde tekenaar. Het bewijs daarvan leverde ze met een portrettekening van mij in de wieg, waaraan ze op 30 april 1944 de laatste hand legde.
De net een maand oude Willem Hendrik Tiemens, getekend door de 17-jarige Rosalie
De evacuatie
Kort na het uitbreken van de oorlogshandelingen in het centrum van Arnhem op 17 september 1944 moesten mijn grootouders en hun onderduikster een goed heenkomen zoeken. Hun huis werd al spoedig door granaatvuur getroffen en zou enkele dagen later door brand geheel verloren gaan. Voor langere tijd verbleven zij met nog enkele familieleden en tal van andere evacués, waaronder leiding (de dames Renting), personeel en patiënten van de particuliere kliniek 'Anajah', in het grote landhuis 'Sylva-Hoeve', aan de Kemperbergerweg (aan de voet van de Menthenberg) in Schaarsbergen. De zusjes Overste kwamen daardoor op slechts een steenworp afstand van elkaar te wonen!
Augustus 1944, Rosalie met Willem op de arm, achter het huis Kemperbergerweg 35 
Op vrijdagmiddag 3 november 1944 raakte Schaarsbergen in rep en roer door het evacuatiebevel, dat in allerijl moest worden opgevolgd. Men kreeg slechts een uur de tijd om zijn biezen te pakken.
Coby' vertrok met ons gezin richting Apeldoorn, de schamele bagage op de fietsen, een wieg op wielen en de kinderwagen (waar ik ook nog in lag) meezeulend en de 'huis'-geit aan een touw meevoerend. Mijn grootvader schreef op 8 november 1944 daarover in zijn Notitie's Evacuatie 1944 het volgende:
"Voor Henk en Joh, (die nog rusten moesten en dus zoo uit bed kwamen) was het een moeilijke tocht. Ze werden eenvoudig de huizen uitgejaagd en begonnen onder militaire geleide, loopend de reis naar Apeldoorn, ze kwamen den eersten dag maar tot Terlet."
Op 6 november 1944 noteerde mijn moeder een kort verslag over de schrijnende exodus:
"We stonden om 2 uur Vrijdagmiddag 3 Nov. voor ons huis op den weg, moesten toen nog een uur lang staan en daar zette zich de stoet in beweging. Wij raakten steeds meer achterop want ik kon niet zoo hard lopen. 's Avonds om 7 uur waren we bij Terlet en daar was een Roode Kruis post en daar mochten we (omdat ik ziek was) overnachten. Henk en ik lagen op een matras met stroomatras, de vier jongens onder onze brits op stroozakken, Willem in de kinderwagen en Coby in een schuur in het stroo met de fam. van Loon. We waren echt dankbaar een dak boven ons hoofd te hebben. Ik was ontzettend moe want ik had heel den weg met Willem gereden en dan nog een vracht dekens op den wagen. Coby reed die grote wieg van Marie, Henk een fiets volgepakt en Henk jr. een volle fiets. Den volgende dag zijn we met een Roode Kruis auto naar Apeldoorn gebracht, d.w.z. ik met de 4 kinderen. Henk, Coby en Henk jr. gingen met de fietsen."
Na een verblijf van enkele dagen bij familie in Apeldoorn, reisde ons gezin op maandag 13 november 1944 met een Rode Kruis auto naar het definitieve evacuatieadres in Hasselt. De geit, die ons zo trouw en royaal van melk had voorzien, bleef achter in Apeldoorn. Het liep er nog slecht af met het beest; het werd geslacht.
'Coby', begeleid door de heer H. Meester (loodgieter, Burg. Weertsstraat nr. 79, een goede kennis van mijn ouders-W.T.), aanvaardde de tocht van Apeldoorn naar de buurtschap Streukel bij Hasselt op de fiets.
'Mijnheer' H. Meester, aan wie onze familie zoveel te danken heeft gehad 
Het werd een barre tocht, waarover mijn grootvader naderhand schreef:
"De hr. Meester vertelt hoe hij Maandag met Coby naar Hasselt ging per fiets met aangebonden kinderwagen, door regen en sneeuw. In Heerde waren ze reeds doornat, daar even gewarmd en toen verder, in de buurt van Zwolle hebben ze bij 2 verschillende fam.'s overnacht en gingen Dinsdag verder naar Hasselt."
In Hasselt nam 'Coby', vanwege de langdurige ziekte van mijn moeder, een belangrijk deel van de verzorging van ons beiden op zich.
Ook de evacués uit de 'Sylva-Hoeve' moesten op stel en sprong vertrekken. Mijn grootouders waren nog niet teruggekeerd van hun verblijf in Wierden, waar ze naar toe gereisd waren om de begrafenis van hun zoon Ad (37) bij te wonen. Die was daar op 24 oktober 1944 bij een op zichzelf licht bombardement om het leven gekomen. Door de evacuatie was terugkeer naar Schaarsbergen uitgesloten. De dames Renting van 'Anajah' namen 'Rie Overstee' onder hun hoede. Zij kwamen in Nijkerk terecht.
Uit het oog verloren
Na de bevrijding werd het gezin Overste weer herenigd. Vader, moeder en hun twee dochters waren de oorlog dan wel doorgekomen, de vreugde daarover werd zwaar overschaduwd door de dood van vrijwel al hun naaste verwanten.
Nog tijdens de jaren veertig verloren Rosalie en Sonja kort na elkaar beide ouders. De zusjes, jonge vrouwen inmiddels, trouwden en richtten zich geheel op een veelbelovende toekomst, liefst de duistere jaren veertig, die hun zoveel verdriet hadden gebracht, geheel uit de herinnering bannend.
Mijn ouders zouden graag nog eens hebben vernomen hoe het 'Coby' verder verging. Het is er niet meer van gekomen, want zij overleden beiden in de jaren zestig, op nog betrekkelijk jonge leeftijd.
Intussen bewaarde ik de enigszins vergeelde tekening, die het nog altijd met een waas van geheimzinnigheid omgeven joodse onderduikstertje 'Coby' van mij had gemaakt, als een kostbaar kleinood. Het is trouwens nog steeds een groot raadsel hoe die tekening zo ongeschonden bewaard is gebleven, terwijl mijn ouders bij terugkeer in Schaarsbergen na de bevrijding praktisch al hun bezittingen kwijtgeraakt bleken te zijn.
Contact hersteld
Het is aan de speurzin van mijn broer Arend te danken, dat uiteindelijk na meer dan vijftig jaar het contact tussen 'Coby' en onze familie is hersteld. Pas onlangs kwamen we er achter dat 'Coby' in werkelijkheid Rosalie en 'Rie' Sonja heette. Rosalie bleek gehuwd te zijn met Gerrit den Hartog, in Zeist te wonen, drie kinderen en inmiddels tien kleinkinderen te hebben. Dat de belhamels van toen inmiddels leeftijden van in de vijftig, zestig hadden bereikt, was een omstandigheid die het plezier van het weerzien slechts verhoogde. En och, Rosalie zag er ook niet meer precies hetzelfde uit als de 'Coby' van 1945!
'Coby' en de vijf 'jongens' van eertijds, vlnr.: Arend, Henk, Willem, Dirk en Theo
Na de oorlog had Rosalie haar kunstzinnige talenten verder ontwikkeld. Schilderen, beeldhouwen en portretteren, ze doet het tot op de dag van vandaag. Wat ook al die jaren gebleven is, is de sterke band tussen de tweelingzussen. Er gaat
Na 53 jaar
Rosalie was bijzonder verrast door een perfecte kleurenkopie van haar tekening uit 1944; ze wist zich met geen mogelijkheid meer te herinneren die ooit te hebben gemaakt! Het is intussen wel de oudst bewaard gebleven portrettekening van haar hand.
Met het voorstel om de zuigeling van toen 53 jaar later nog eens te portretteren, stemde ze onmiddellijk enthousiast in.
13 Oktober 1997 - op herhaling
Klik hier om terug te gaan naar de Home Page.